Мы сабралі самыя моцныя фільмы пра сталінскія рэпрэсіі. Гэтыя пранізлівыя карціны вельмі даходліва перадаюць той жах, які перажылі (ці не змаглі перажыць) нашы дзяды і прадзеды.
"Чэкіст", Аляксандр Рагожкін (1992)
У цэнтры карціны супрацоўнік ЧК зрубе, які кожны дзень адпраўляе на смерць дзесяткі і сотні чалавек. Спачатку стомна праслухоўвае кароткія звесткі пра падсудных (імя, прозвішча, сутнасць злачынства ў двух словах), кажа кароткае слова: «расстраляць», а затым спускаецца ў склеп і асабіста кіруе расстрэламі. Праца ў чалавека такая. На працягу фільма мы бачым, як зрубе павольна сыходзіць з розуму.
"Пакаянне", Тэнгіз Абуладзэ (1984 г.)
Дзеянне гэтай драмы праходзіць ва ўмоўныя савецкія гады на тэрыторыі Грузіі. Усе персанажы Алегарычнае, а галоўны злыдзень, ён жа гарадской кіраўнік Варлам Аравидзе, нагадвае Сталіна, Берыю і Гітлера адначасова. Хтосьці не дае супакоіцца Варламаў пасля смерці, кожную ноч выкопвае цела і адносіць да дома яго сына. На працягу фільма раскрываюцца злачынствы, якія тварыў Аравидзе падчас свайго кіравання. Як павядуць сябе яго сваякі, даведаўшыся праўду?
"Забіць дракона", Марк Захараў (1988)
Фільм-прытча пра горад, жыхары якога жывуць у страху перад Цмокам, прыгнятальным насельніцтва. Усеагульная запалоханасць пераходзіць у вар'яцтва, адны знаходзяць апраўдання тыраніі, іншыя накшталт супраць, але нічога не гатовыя рабіць. Лансялот, выпадкова трапіўшы ў горад, хоча вызваліць горад ад Цмока. Але складанасць у тым, што галоўны цмок жыве зусім не ў замку, а ў галовах жыхароў.
"Заўтра была вайна", Юрый Кара (1987)
Дзеянне фільма, як вынікае з назвы, адбываецца перад самай вайной, калі ў Савецкім Саюзе поўным ходам ішла паляванне на ведзьмаў. Стаць ворагам народа мог любы чалавек у любы момант часу, не залежна ад сацыяльнага статусу. Галоўныя героі фільма Юрыя Кары - гэта савецкія школьнікі, якім хапае духа ня зламацца і не адрачыся ад сваіх арыштаваных сваякоў.
"Хрусталёў, машыну!" Аляксей Герман (1998)
Гэта найцяжэйшы фільм апавядае пра чалавека, які трапіў пад замес па «справе ўрачоў". Карціна напоўнена суровымі, нават шакавальнымі дэталямі, ад якіх хочацца выць і адвесці вачэй ад экрана. Прыніжэньне і втаптывание ў бруд для галоўнага героя змяняецца просты жыццём савецкага грамадзяніна. Ён, як і ўся наша краіна, пасля зьдзекі імкнецца не ўспамінаць дрэннага. Таму што ахвяры згвалтавання заўсёды маўчаць.
"Соф'я Пятроўна", Аркадзь Сірэнка (1989)
Галоўная гераіня - сумленны працаўнік і будаўнік камунізму - шчыра верыць у светлую будучыню і верны шлях таварыша Сталіна. Калі арыштоўваюць яе сына, потым сябра сям'і, таленавітага лекара, потым бліжэйшую памочніцу, яна ўсё яшчэ не разумее, што адбываецца. Вось-вось разбяруцца і ўсіх выпусцяць. І Соф'я Пятроўна пачынае хаджэнне па кабінетах са шчырым жаданнем растлумачыць, што адбылася памылка.
"Людаед", Генадзь Земляў (1991)
Фільм распавядае пра паўстанне зняволеных папраўча-працоўнага лагера ў Казахстане ў пяцідзесятых гадах. Карціна прасякнута жорсткасцю і болем. У цэнтры гісторыі ўцёкі бацькі і сына з калоніі. Ўчынак бацькі, які выратаваў сына ад галоднай смерці ў пустыні, дабівае гледача канчаткова. Каб стварыць эфект дакументальных здымак, рэжысёр зняў фільм на жоўтую плёнку.
"Паміраць не страшна", Леў Кулиджанов (1991)
Тыповая гісторыя трыццатых гадоў мінулага стагоддзя. Сям'ю рэпрэсуюць, а якія засталіся на волі вымушаюць стаць стукачамі. Выбар у гераіні, якой прапануюць «супрацоўніцтва» з органамі, не вялікі. Альбо ты пішаш даносы, альбо іх пішуць на цябе. Тым больш, што на гераіню Вольгі Кабо і пісаць не трэба, яна і так член сям'і ворага народа. Ад таго, які шлях яна абярэ, будзе залежаць не толькі яе лёс, але і лёс яе маленькіх дзяцей.
"Закінуты ў Сібіры", Аляксандр Мітта (1990)
У савецкіх лагерах сядзелі не толькі нашы суайчыннікі, але і замежнікі. Галоўнага героя гэтага фільма, ангельскай археолага, арыштоўвае дзяржбяспека і адпраўляе ў сібірскі лагер. Як выжыць у гэтым пекле чалавеку, не разумее, што тут наогул адбываецца? Ды ён нават рускай мовы не ведае! Але проста выжыць - мала, трэба яшчэ застацца чалавекам.
"Кома", Ніёле Адоменайте, Барыс Горлов (1989)
Марына Цвятаева ў Савецкім Саюзе лічылася страшна рэакцыйным аўтарам. Гераіню фільма «Кома» арыштавалі адразу пасля таго, як яна прачытала на сяброўскай вечарынцы «Аповесць пра Сонечке». А калі ты трапіў пад замес ЧК, то павінен супрацоўнічаць. Перад гераіняй стаіць выбар: выратаваць свайго нованароджанага дзіцяці або данесці на бацьку.
"Ночыла хмарка залатая", Суламбек Мамилов (1989)
Фільм распавядае пра трагедыю цэлых каўказскіх народаў, якія падчас вайны гвалтоўна перасялялі ў Сярэднюю Азію і Казахстан. Два брата-блізнюка ратуюцца ад вайны і едуць з Масквы на Каўказ, але трапляюць у пераплёт і вымушаныя падзяліць лёс соцень тысяч чачэнцаў і інгушоў.
"Гасьціны Валтасара, ці ноч са Сталінам", Юрый Кара (1989)
Справа адбываецца на балі, які быў наладжаны ў гонар прыезду правадыра ў Абхазію. Экшэна ў фільме не шмат, але жудаснага псіхалагічнага напружання хоць адбаўляй. Вы зможаце адчуць нечалавечы груз, які неслі людзі, якія атачалі Сталіна. Адна памылка, адна няправільная эмоцыя, і другога шанцу не будзе.
"Пахаванне Сталіна", Яўген Еўтушэнка (1990)
Фільм не пра самі рэпрэсіі, а пра жыццё побач з імі, побач са смерцю. Памерлы правадыр і пасля смерці не можа насыціцца чалавечай крывёю. Аўтары карціны ў дэталях паказваюць жудасную мясарубку на пахаванні Сталіна, у якой гіне першае каханне галоўнага героя, а разам з ёй і яго вера ў светлае камуністычнае будучыня.
Грук у дзверы, Клімент Чимидов (1989)
Затрыманне чарговага ворага народа часцей за ўсё пачыналася з начнога груку ў дзверы. Шмат сказана пра тых, каго назаўсёды вёз у ноч чорны варанок, але што з тымі, хто гэтаму спрыяў? У гэтай карціне паказаны адзін дзень з жыцця дырэктара школы ў невялікім малдаўскім гарадку. Яго паставілі перад фактам, што ён павінен узначаліць групу па затрыманню здраднікаў савецкай дзяржавы. Але, гледзячы на спісы, ён разумее, што гэтыя людзі ніяк не могуць быць ворагамі.
Абаронца Сядоў, Яўген Цымбал (1988)
Яшчэ адзін моцны фільм пра падзеі трыццатых гадоў, калі для арышту і расстрэлу было дастаткова ананімнага даносу. Здаецца, што адвакату ў такіх судовых працэсах не месца. Больш за тое, будзеш абараняць ворагаў народа, сам да сценкі ўстанеш. Тым не менш, галоўны герой фільма - адвакат, які падахвоціўся абараняць людзей, якія абвінавачваюцца ў здрадзе Радзіме. Ён спрабуе захаваць чалавечнасць там, дзе здзелкі з сумленнем і канфлікт інтарэсаў, з'яўляюцца сутнасцю прафесіі.