Чым далей ад нас Вялікая Айчынная Вайна, тым больш у нас гульні ў памяць, чым самой памяці. І вось ужо сціраецца для многіх дзедаўскім «Больш ніколі!» і з'яўляюцца развагі пра вайну, як пра спосаб вырашыць палітычныя ці эканамічныя праблемы. Мы падабралі 15 кніг, якія, па добраму, павінен прачытаць кожны з нас. Хаця б для таго, каб адчуць як усё гэта было на самай справе.
«А заўтра была вайна», Барыс Васільеў
Вайна, здаецца, тут не пры чым, яна толькі ў назве: абяцанне, і нічога больш. Звычайнае жыццё, звычайныя трывогі, малыя і вялікія, юнакоў і дзяўчат 1940 года. Тым мацней жах якая навісла, няўхільная бяда, якая абрынецца на галоўных герояў, сомнет іх лёсы, раструшчыць, забярэ ўсе радасці. Бяды, на фоне якой усе іншыя, такія зараз важныя, памеркнуць.
«Жыццё і лёс», Васіль Гросман
Гэта эпас. Яго трэба чытаць доўга і павольна, пераварваючы кожны радок. Кніга пра вайну ва ўсім яе жаху: смерці на фронце і за фронтам, нечалавечых прыніжэннях і нечалавечай сіле духу. Пра тое, што бывае подласць сваіх і пра тое, што ад гэтага ворагі ня перастаюць быць ворагамі. Усё тут - голас сведкі: Васіль Гросман быў ваенным карэспандэнтам, і ведаў вайну як з фронту, так і з тылу, а яго маці апынулася ў габрэйскім гета і была расстраляная. У ноч перад смерцю жанчына паспела напісаць ліст сыну і здолела перадаць яго. У гэтым лісце была ўся гісторыя зневажанняў, увесь жах людзей, якія чакаюць забойства. Эпас Гросмана напісаны больш, чым крывёю народа: крывёй маці. Страшней чарнілаў не выдумаць.
«У вайны не жаночы твар» Святлана Алексіевіч
Зноў галасы сьведкаў, толькі гаворка прамая. Беларуская журналістка Святлана Алексіевіч беражліва сабрала ўспаміны якія ваявалі жанчын. Прычым сабрала то твар вайны, пра які амаль не прынята ўспамінаць - як быццам вайны кранаюць толькі мужчын. Гэтую кнігу таксама немагчыма чытаць захлёбваючыся, з яе старонак працякае жывы боль.
«Маці чалавечая", Віталь Закруткин
Галоўная гераіня кнігі не адправілася на фронт, але ўсё роўна не змагла пазбегнуць вайны. Нажаль, калі ідуць ваенныя дзеянні, мірных жыхароў ужо няма, хаця б проста таму што няма ніякага свету. Жанчына апынулася перад тварам бяды без зброі ў руках, і змагацца за сваё жыццё і за жыццё сваіх дзяцей ёй давялося выключна сваёй воляй і сваім цяжкай працай.
«Генерал і яго армія», Георгій Владимов
Тут апісваецца вайна з таго ракурсу, у якім бачаць яе ўзялі на сябе адказнасць за тысячы чужых жыццяў. Калі маштабы становяцца такімі, што салдаты здаюцца салдацікамі, а гарады і вёскі - кропкамі на карце, некаторых бярэ спакуса пачаць гульню і ўцягнуць у яе астатніх.
"Сотнікаў" Васіль Быкаў
Кніга пра тое, як вайна праяўляе чалавека: рысы, якія ў мірны час незаўважныя, у экстрэмальнай сітуацыі вылазяць вонкі і вызначаюць асноўныя матывы і ўчынкі герояў. Адзін ідзе да канца, рызыкуючы жыццём, іншы баіцца і адступае. А яшчэ, чытаючы "Сотнікава", можна вельмі добра прачуць, як складана быць такім, як першы, і як цяжка асуджаць другога, калі смерць дыхае ў твар.
«Час жыць і час паміраць» Эрых Марыя Рэмарк
У гэтым рамане, напісаным ад асобы нямецкага салдата, распавядаецца аб тым, што ў кожнай вайне, як мінімум, два бакі, і пра тое, як гэта быць жаласнай пешкай з боку надыходзячай. Нават больш: "Час жыць і час паміраць" - кніга пра тое, што вайна не бывае добрай і на вайне не бывае добра. Калі ты яшчэ хоць трохі чалавек, вядома.
«Я бачу сонца» Надар Думбадзе
Вельмі лёгкая, цёплая і светлая кніга. Галоўныя героі - падлеткі з грузінскай вёскі, хлопчык-сірата, якога выгадавала цётка, і сляпая дзяўчынка, якая марыць убачыць сонца. Недзе далёка ідзе вайна. Тут, у Грузіі, не забіваюць, не скідаюць бомбаў, ня расстрэльваюць дзесяткамі і сотнямі. Але нават гэта райскае месца спусташае вайна, як далёка б ні прыходзіў фронт. І цягнуцца, цягнуцца да святла, нягледзячы на ўсе нягоды, будучыя людзі свету, тыя, каму аднойчы лячыць раны сваёй краіны і жыць за тых, хто не вярнуўся.
«Бойня нумар пяць ці Крыжовы паход дзяцей» Курт Вонегут
Полуфантастическая, ці, хутчэй, сюррэалістычная кніга пра перажытае аўтарам вопыце вайны на перадавой, нямецкага палону і бамбардзіроўкі Дрэздэна - з боку знаходзяцца ў Дрэздэне. Кніга аб звычайных людзях, якія стаміліся фізічна і маральна, адзіная мара якіх - проста вярнуцца дадому.
«Блакадная кніга» Алесь Адамовіч, Данііл Гранін
Дакументальная і таму вельмі цяжкая кніга, пасля якой неяк нясцерпна хочацца жыць, дыхаць, атрымліваць асалоду ад паветрам, дажджом, снегам. Патэлефанаваць сябрам, сваякам, каб проста пачуць іх і, ведаць, што яны з табой. Гэта кніга - не апяванне ваеннага подзвігу ленінградцаў, а летапіс пакут, для якіх чалавек не можа быць прызначаны. Аўтары запісалі апавяданні дзясяткаў сведак блакады. Пасля кожнага жудаснага ўспаміны здаецца, што страшней быць ужо не можа. Але наступнае аказваецца страшней.
«Блакадная этыка» Сяргей яравых
Яшчэ адна неймаверна цяжкая кніга пра блакаду. Пра тое, як нечалавечыя пакуты ў адных ссоўваюць ўяўленні аб чорным і белым, а ў іншых - робяць іх выразней, больш рэзка, кантрасна. Без сумневу, адно з самых страшных твораў пра вайну.
«Успаміны пра вайну» Мікалай Нікулін
Гэта ўспаміны вядомага піцерскага мастацтвазнаўца пра свае ваенныя гады. Аўтар напісаў іх у сярэдзіне сямідзесятых, як ён выказаўся, каб зняць з душы неверагодны груз, якая цягнула ўсе гэтыя гады. Апублікавалі рукапіс толькі ў 2007 годзе, за два гады да смерці Нікуліна. У кнізе апісаны погляд на вайну з пункту гледжання радавога. Пра тое, як і чым жыве салдат, калі кожная наступная хвіліна нясе чыю-то смерць.
«Вайна - самае вялікае свінства, якое калі-небудзь вынайшаў род чалавечы, ... вайна заўсёды была подласцю, а армія, інструмент забойства - прыладай зла. Няма, і не было войнаў справядлівых, усе яны, як бы іх ні апраўдвалі - антычалавечным »
«Гэта мы, Госпадзі!» Канстанцін Вараб'ёў
Яшчэ адну асобу вайны. Кніга аб адваротным баку адвагі. Пра тое, што такое палон, асабліва - нацысцкі. Аб катаваннях, аб прыніжэнні духу праз прыніжэньне цела, аб жаху і пакутах. І, вядома, пра смерць побач. Не бывае вайны без гэтага змрочнага спадарожніка.
«У акопах Сталінграда», Віктар Някрасаў
Назва кнігі цалкам раскрывае яе сюжэт. Гаворка ідзе пра адну з самых жорсткіх і важных бітваў Вялікай Айчыннай. Аўтар паказвае вайну з акопа - адтуль, дзе моц рукі і ўпэўненасць у баявых таварышах важней рашэнняў, якія прымаюцца зверху. Калі жыццё і смерць ідуць побач, падзяляем сантыметрамі і імгненнямі, людзі раскрываюцца такімі, якія яны ёсць. Са страхам, адчаем, любоўю і нянавісцю.
«Праклятыя і забітыя», Віктар Астаф'еў
Яшчэ адна кніга ад асобы салдата, якая магла б навучыць лічыць чалавечыя жыцці. За 20 000 пры ўзяцці вышыні ў школе - проста агучаная лічба. А пасля гэтай кнігі за 20 000 ператвараюцца назад у людзей. Памерлых хваравіта, непрыгожа, пакінутых ляжаць на зямлі, абрызглы ад крыві. Таму што вайна - гэта пра людзей, а не пра лічбы.
